Ελισάβετ

I

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Αγία από τη φυλή του Λευί, μητέρα του αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή. Ήταν συγγενής της Θεοτόκου και σύζυγος του ιερέα Ζαχαρία. Σύμφωνα με την παράδοση, αν και η Ε. δεν μπορούσε να τεκνοποιήσει και βρισκόταν σε προχωρημένη ηλικία, ο αρχάγγελος Γαβριήλ πληροφόρησε τον Ζαχαρία για τη γέννηση ενός γιου, στον οποίο έπρεπε να δοθεί το όνομα Ιωάννης. Τον έκτο μήνα της κύησης την επισκέφθηκε η Θεοτόκος και τότε η Ε., υπό θεϊκή έμπνευση, της απηύθυνε τον ακόλουθο χαιρετισμό: «ευλογημένη συ εν γυναιξί» και «η μήτηρ του Κυρίου μου». Η μνήμη της τιμάται μαζί με αυτήν του Ζαχαρία, στις 24 Ιουνίου και στις 5 Σεπτεμβρίου.

2. Η οσία. Σε πολύ μικρή ηλικία έγινε μοναχή. Η μνήμη της τιμάται στις 24 Απριλίου.

II

Όνομα αυτοκράτειρων, βασιλισσών και πριγκιπισσών της Ευρώπης.

1. Ε. της Ουγγαρίας (Μπρατισλάβα 1207 – Μπάμπουργκ 1231). Πριγκίπισσα της Ουγγαρίας και αγία της Δυτ. Καθολικής Εκκλησίας. Υπήρξε σύζυγος του Λουδοβίκου Δ’ της Θουριγγίας, αλλά μετά τον θάνατό του (1227) έζησε ασκητικό βίο και αφιερώθηκε σε αγαθοεργίες. Έχτισε νοσοκομείο για φτωχούς και λεπρούς στο Μπάμπουργκ, τους οποίους υπηρετούσε η ίδια. Το 1228 έλαβε το φραγκισκανό μοναχικό ένδυμα από τα χέρια του Κοράδου του Μπάμπουργκ. Ανακηρύχθηκε αγία το 1235 από τον πάπα Γρηγόριο Θ’. Η μνήμη της τιμάται από την Καθολική Εκκλησία στις 17 Νοεμβρίου.

2. Ε. του Γιορκ (Γουέστμινστερ 1465 – Λονδίνο 1503). Βασίλισσα του Γιορκ. Ήταν κόρη του Εδουάρδου Δ’ και της Ελισάβετ Γούντβιλ και σύζυγος του βασιλιά της Αγγλίας, Ερρίκου Ζ’. Ο γάμος της με αυτόν οδήγησε στη συμφιλίωση των αντιμαχόμενων οίκων του Γιορκ και του Λάνκαστερ και συνέβαλε στην αποκατάσταση της εθνικής ενότητας της Αγγλίας.

3. Ε. Α’ της Αγγλίας (Γκρίνουιτς 1533 – Ρίτσμοντ 1603). Βασίλισσα της Αγγλίας (1558-1603). Ήταν κόρη του Ερρίκου Η’ και της δεύτερης γυναίκας του, Άννας Μπόλεϊν. Λίγο πριν από την εκτέλεση της μητέρας της, που είχε κατηγορηθεί για μοιχεία, η Ε. χαρακτηρίστηκε «νόθο τέκνο», γιατί οι καθολικοί δεν αναγνώριζαν τον δεύτερο γάμο του Ερρίκου. Το 1544, όμως, της αναγνωρίστηκε το δικαίωμα διαδοχής και τελικά ανήλθε στον θρόνο το 1588, ύστερα από πολλές περιπέτειες που διαμόρφωσαν έναν συνετό και φιλύποπτο χαρακτήρα. Στις αρχές της βασιλείας της, με σύμβουλο τον Γουίλιαμ Σέσιλ (αργότερα λόρδο Μπάρλεϊ), που στάθηκε ο καλύτερος υπουργός της, ακολούθησε συμβιβαστική οδό στην αντιμετώπιση των δύσκολων πολιτικών, οικονομικών και θρησκευτικών προβλημάτων, την οποία όμως σταδιακά εγκατέλειψε. Έτσι, μέσα σε λίγα χρόνια καθιέρωσε τον προτεσταντισμό, επιβάλλοντας τον Νόμο περί κυριαρχίας (Act of supremacy, 1559), με τον οποίο πήρε στα χέρια της τον ανώτατο έλεγχο της Εκκλησίας της Αγγλίας, το Βιβλίο των Προσευχών (Prayer book, 1559) και τα λεγόμενα Τριάντα εννέα άρθρα (1563). Η επιβολή αυτού του θρησκευτικού προσανατολισμού (που συγκρουόταν με την καθολική παράταξη, η οποία στη θέση της νόθου Ε. έβλεπε ως νόμιμη διάδοχο στον θρόνο της Αγγλίας τη Μαρία Στιούαρτ) είχε άμεση συνέπεια στις σχέσεις με την προτεσταντική Σκοτία. Για τη Σκοτία μια τυχόν επιτυχία των καθολικών στην Αγγλία θα έφερνε στην εξουσία μια εχθρική κυβέρνηση. Η Ε. υποστήριξε, μάλιστα, ένοπλα την παράταξη των προτεσταντών της Σκοτίας (συνθήκη του Εδιμβούργου, 1560), που κατάφερε να επικρατήσει (1568). Η ηττημένη Μαρία Στιούαρτ αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Σκοτία και να καταφύγει στην αντίπαλό της. Η Ε., αφού την κράτησε για καιρό φυλακισμένη, την καταδίκασε σε θάνατο (1587), ύστερα από την αποκάλυψη της συνωμοσίας του Μπάμπινγκτον, στην οποία θεωρήθηκε πως έλαβε μέρος. Χαρακτηριστική είναι η μεταστροφή της αγγλικανικής πολιτικής προς την Ισπανία: η απαίτηση της καθολικής Ισπανίας να διαδραματίσει τον ρόλο της πρώτης παγκόσμιας δύναμης, οι δολοπλοκίες του Φιλίππου Β’, χήρου της Μαρίας Τιδόρ και, προπάντων, η απόπειρα της Ισπανίας να επιβάλει το αποικιακό της μονοπώλιο στον Νέο Κόσμο, προκάλεσαν τη δυσαρέσκεια της Αγγλίας, που εκείνα τα χρόνια αποκτούσε συνείδηση της δύναμής της και του ατλαντικού πλούτου. Έτσι, οι δύο δυνάμεις αντιμετώπισαν η μία την άλλη στην αρχή μόνο έμμεσα (Κάτω Χώρες, Γαλλία) και τελικά έφτασαν στην άμεση ρήξη που κατέληξε στην ήττα της Ισπανίας, η οποία έμεινε γνωστή ως ήττα της περίφημης Αήττητης Αρμάδας (1588). Η Ε., που ενίσχυσε περισσότερο από τους άλλους Τιδόρ την κεντρική εξουσία, έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην ανάπτυξη του αγγλικού έθνους: η εξέλιξη της Αγγλίας σε ναυτική δύναμη καθώς και η εμπορική και αποικιακή της ανάπτυξη οφείλονται στη φωτισμένη διακυβέρνηση της Ε. Η βασιλεία της συνέπεσε με την αγγλική Αναγέννηση, η οποία φέρει το όνομά της. Η περίοδος αυτή προσέφερε στην παγκόσμια λογοτεχνία έναν από τους μεγαλύτερους δημιουργούς όλων των εποχών, στο πρόσωπο του Γουίλιαμ Σαίξπηρ.

4. Ε. Στιούαρτ της Βοημίας (1596 – 1662). Βασίλισσα της Βοημίας (1619-20). Ήταν κόρη του Ιάκωβου Α’ της Αγγλίας και της Άννας της Δανίας. Το 1613 παντρεύτηκε τον Φρειδερίκο Ε’, εκλέκτορα του Παλατινάτου, ο οποίος το 1619 ανήλθε στον θρόνο της Βοημίας. Τον επόμενο χρόνο, ο προτεσταντικός στρατός του Φρειδερίκου υπέστη συντριβή στη μάχη της Πράγας και η Ε., μετά από αυτό το γεγονός, αναγκάστηκε να καταφύγει στον γαμπρό της, Γεώργιο Γουλιέλμο. Αργότερα, μαζί με τον σύζυγό της εγκαταστάθηκαν στην Ολλανδία, όπου και πληροφορήθηκαν την έκπτωσή τους από τον θρόνο. Μετά τον θάνατο του Φρειδερίκου, η Ε. εγκαταστάθηκε στην Αγγλία, όπου και πέθανε. Από τα δεκατρία παιδιά της, η κόρη της Σοφία συγκαταλέγεται μεταξύ των προγόνων της σημερινής βρετανικής δυναστείας.

5. Ε. Καρλότα της Βαυαρίας (1652 – 1722). Πριγκίπισσα της Βαυαρίας. Βλ. λ. Καρλότα.

6. Ε. της Ισπανίας (Πάρμα 1692 – Μαδρίτη 1766). Βασίλισσα της Ισπανίας. Κόρη του Εδουάρδου Φαρνέζε, κατόρθωσε, με την υποστήριξη του ισχυρότατου υπουργού του βασιλιά, καρδινάλιου Τζούλιο Αλμπερόνι, να παντρευτεί τον Φίλιππο Ε’. Από τη στιγμή εκείνη στάθηκε η πραγματική εμπνεύστρια της ισπανικής πολιτικής. Με την ενίσχυση του Αλμπερόνι παρέσυρε τη χώρα στον πόλεμο της πολωνικής και της αυστριακής διαδοχής. Έτσι, η Ε. κατάφερε να εξασφαλίσει στους γιους της, Κάρολο και Φίλιππο –που είχαν αποκλειστεί από την ισπανική διαδοχή χάριν του γιου του βασιλιά από τον πρώτο του γάμο, μετέπειτα Φερδινάνδου ΣΤ’– τα δουκάτα της Πάρμα και της Πιατσέντσα και το βασίλειο της Νάπολης και της Σικελίας.

7. Ε. της Ρωσίας (Κολομένσκοε 1709 – Πετρούπολη 1762). Τσαρίνα της Ρωσίας (1741-62). Ήταν κόρη του Μεγάλου Πέτρου και της Μάρθας Σκαβρονσκάια (αργότερα Αικατερίνης Α’ της Ρωσίας). Έλαβε υψηλή μόρφωση και αγωγή και ανακηρύχθηκε ενήλικη το 1722. Η επιθυμία του πατέρα της να την παντρέψει με τον Λουδοβίκο IE’ δεν πραγματοποιήθηκε. Ύστερα από την ανάρρηση της τσαρίνας Άννας στον θρόνο (1730), απομακρύνθηκε από την αυλή, όπου επικρατούσε ο Ντολγκορούκι, εχθρός του Πέτρου Α’, που είχε αποκτήσει μεγάλη δύναμη μετά τον θάνατο του τελευταίου. Το 1741, ύστερα από γαλλικές δολοπλοκίες που είχαν ως στόχο να απομακρύνουν τη Ρωσία από τη φιλοαυστριακή πολιτική που ακολουθούσε η αντιβασίλισσα του ανήλικου Iβάν ΣΤ’ και πιθανόν από φόβο μήπως αναγκαστεί να κλειστεί σε μοναστήρι, η Ε. οργάνωσε πραξικόπημα με μια ομάδα στρατιωτών τη νύχτα της 25ης Νοεμβρίου 1741. Η νέα τσαρίνα έγινε δεκτή με ικανοποίηση από τον πληθυσμό, που είδε στο πρόσωπο της κόρης του Πέτρου το τέλος των δολοπλοκιών του γερμανικού στοιχείου, το οποίο είχε κυριαρχήσει στη χώρα από το 1727 έως το 1741. Πράγματι, η Ε. απομάκρυνε όλους τους ξένους και ανέθεσε τα διάφορα αξιώματα σε Ρώσους. Για τον λόγο αυτό θεωρείται πως η βασιλεία της υπήρξε η αφετηρία της αφύπνισης της εθνικής συνείδησης στη Ρωσία. Η Ε. αντιπαθούσε τη βία, απέφυγε να επιβάλει θανατικές καταδίκες και δεν επέτρεψε στον σύζυγό της, Αλέξι Ραζουμόφσκι, και στους ευνοούμενούς του να αναμειχθούν σε πολιτικά ζητήματα. Αποκατέστησε τα όρια της δικαιοδοσίας της γερουσίας που είχε καθορίσει ο πατέρας της και παραχώρησε νομοθετική εξουσία στο σώμα αυτό, θέτοντας έτσι όρια και στη δική της εξουσία. Κατάργησε τους εσωτερικούς δασμούς, ίδρυσε το πανεπιστήμιο της Μόσχας (1755) και την Ακαδημία των Καλών Τεχνών (1757), αλλά συγχρόνως κατέστειλε κάθε προσπάθεια μεταρρύθμισης, αναγνωρίζοντας τα προνόμια των ευγενών. Κατά τον πόλεμο της αυστριακής διαδοχής, συντάχθηκε με την Αυστρία και την Αγγλία, ενώ στον Επταετή πόλεμο πήρε το μέρος της Αυστρίας και της Γαλλίας εναντίον της Πρωσίας. Η Ε. ήταν έξυπνη και είχε αξιόλογα πολιτικά προσόντα. Στις προσπάθειές της για την αναδιοργάνωση του ρωσικού κράτους οφείλονται κατά ένα μέρος οι επιτυχίες της Αικατερίνης Β’.

8. Ε. του Βίτελσμπαχ (1837 – 1898). Αυτοκράτειρα της Αυστρίας (1854-98). Ήταν κόρη του Μαξιμιλιανού Ιωσήφ, δούκα της Βαυαρίας, και εγγονή του Μαξιμιλιανού Α’ της Βαυαρίας. Παντρεύτηκε το 1854 τον αυτοκράτορα της Αυστρίας, Φραγκίσκο Ιωσήφ Α’, με τον οποίο απέκτησε τέσσερα παιδιά, μεταξύ των οποίων και τον κατοπινό αρχιδούκα Ροδόλφο. Χάρη στα σπάνια φυσικά και πνευματικά της χαρίσματα, η αυλή της Βιέννης γνώρισε μεγάλη αίγλη. Η βασιλεία της, όμως, συνδέθηκε με τραγικά οικογενειακά γεγονότα, τα οποία επηρέασαν αρνητικά τον χαρακτήρα και τις δραστηριότητές της. Μετά την εκτέλεση του κουνιάδου της, αυτοκράτορα Μαξιμιλιανού του Μεξικού (1867), και τη διανοητική ασθένεια της συζύγου του, η Ε. έπαψε να εμφανίζεται δημόσια για μεγάλο χρονικό διάστημα και άρχισε να ταξιδεύει στο εξωτερικό. Σε ένα από τα ταξίδια της επισκέφθηκε και την Κέρκυρα, όπου με εντολή της χτίστηκε το ανάκτορο Αχίλλειο. Το 1886 πέθανε ο εξάδελφός της, Λουδοβίκος της Βαυαρίας, και λίγα χρόνια αργότερα ο γιος της, Ροδόλφος. Τέλος, το οικογενειακό δράμα της Ε. σφραγίστηκε το 1897, με τον θάνατο της αδελφής της, δούκισσας του Αλανσόν, η οποία κάηκε ζωντανή, όταν ξέσπασε μεγάλη πυρκαγιά στη Φιλανθρωπική Αγορά του Παρισιού. Τον επόμενο χρόνο η Ε. δολοφονήθηκε από τον Ιταλό αναρχικό Λουκένι.

9. Ε. του Βελγίου (1875 – 1965). Βασίλισσα του Βελγίου (1909-65). Ήταν κόρη του δούκα Καρόλου Θεοδώρου της Βαυαρίας και σύζυγος του Αλβέρτου, που διαδέχτηκε στον θρόνο του Βελγίου τον θείο του, Λεοπόλδο. Διακρινόταν για την απλότητα και τον ενάρετο χαρακτήρα της. Κατά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο αφοσιώθηκε στο έργο της περίθαλψης και της ανακούφισης των θυμάτων του πολέμου και ίδρυσε για τον σκοπό αυτό μια σειρά υπηρεσιών. Απέκτησε τρία παιδιά, τον Λεοπόλδο, δούκα της Βραβάντης, τον Κάρολο και τη Μαρία.

10. Ε. Β’ της Μεγάλης Βρετανίας (Λονδίνο 1926 –). Βασίλισσα της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας (1952-). Κόρη του Γεωργίου ΣΤ’, παντρεύτηκε το 1947 τον πρίγκιπα Φίλιππο, δούκα του Εδιμβούργου, με τον οποίο απέκτησε τέσσερα παιδιά: τον Κάρολο, την Άννα, τον Ανδρέα και τον Εδουάρδο. Η Ε. ανήλθε στον βασιλικό θρόνο της Μεγάλης Βρετανίας το 1952, μετά τον θάνατο του πατέρα της. Μολονότι ο πολιτικός της ρόλος είναι πλέον αρκετά περιορισμένος και ουσιαστικά εθιμοτυπικός, η Ε. δεν έπαψε, όπως και ο Γεώργιος ΣΤ’, να ενσαρκώνει την ενότητα του βρετανικού έθνους. Κατόρθωσε, μάλιστα, χάρη στην ισχυρή προσωπικότητά της, να διατηρήσει το κύρος της βρετανικής μοναρχίας σε μια δύσκολη γι’ αυτήν εποχή, κατά την οποία ο βασιλικός οίκος έζησε διάφορα σκάνδαλα και οικογενειακές τραγωδίες (διαζύγιο Καρόλου και Νταϊάνας, θάνατος Νταϊάνας, προσωπική ζωή Καρόλου και Φιλίππου).

Η Ελισάβετ Α’ της Αγγλίας (1533-1603), μία από τις λαμπρότερες βασίλισσες της βρετανικής ιστορίας (Λονδίνο, Εθνική Πινακοθήκη).

Η Ελισάβετ Β’, βασίλισσα της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας· μολονότι ο πολιτικός της ρόλος είναι περιορισμένος, δεν έπαψε να ενσαρκώνει την ενότητα του βρετανικού έθνους. (φωτ. ΑΠΕ).

Η βασίλισσα Ελισάβετ της Αγγλίας, σύζυγος του Ερρίκου Ζ’, γνωστή κυρίως ως Ελισάβετ του Γιορκ.

Η σύζυγος του Λουδοβίκου Δ’ της Θουριγκίας, Ελισάβετ της Ουγγαρίας, την οποία η Δυτ. Εκκλησία ανακήρυξε αγία.

III

(1894 – 1956). Βασίλισσα της Ελλάδας (1922-23). Ονομαζόταν επίσης Καρλότα, Ιωσηφίνα, Βικτορία και Αλεξάνδρα. Ήταν κόρη του βασιλιά της Ρουμανίας, Φερδινάνδου. Το 1921 παντρεύτηκε στην Αθήνα τον τότε διάδοχο και κατοπινό βασιλιά της Ελλάδας, Γεώργιο Β’. Μετά τις εκλογές του 1923, που οδήγησαν τελικά στην ανακήρυξη της δημοκρατίας, ο Γεώργιος Β’ και η Ε. εγκατέλειψαν την Ελλάδα και κατέφυγαν στη Ρουμανία, όπου ουσιαστικά λύθηκε και ο γάμος τους. Τυπικά πήραν διαζύγιο το 1935, όταν ο Γεώργιος Β’ ετοιμαζόταν να επιστρέψει στην Ελλάδα για να ανακτήσει τον θρόνο του.